Huizen van hout zijn ook in Amsterdam de oplossing voor vervuilend beton

Gepubliceerd op: 3 Maart 2021

Amsterdam moet bouwen om de druk op de woningmarkt te verlichten, maar staal en beton zorgen voor grote CO2-uitstoot. Houtbouw is de oplossing. Zo veel is zeker: de coronapandemie heeft een uitgesteld effect op de bouw. In lopende projecten wordt ‘gewoon’ doorgewerkt, maar voor de nabije toekomst zit er vrijwel niets meer in de pijplijn.

Een nog groter gevaar schuilt echter in het beton, dat de basis vormt van onze gebouwde omgeving. Steeds sterker dringt het besef door hoe ongelooflijk vervuilend de productie van deze grondstof is: zo’n 8 procent van de CO2-uitstoot ter wereld is te herleiden tot beton.

De Metropoolregio Amsterdam en de Amsterdam Economic Board besloten eind 2020 de twee problemen op te tellen om zo tot één oplossing te komen. Onder het motto ‘investerend de coronacrisis uit’ wordt nu volop ingezet op houtbouw als alternatief voor betonnen architectuur. Vanaf 2025 moet één op de vijf nieuwe huizen gemaakt zijn van hout. Dat materiaal houdt langdurig CO2 vast en is bovendien herbruikbaar.

Het is hoog tijd dat er werk wordt gemaakt van het opschalen van de houtbouw, zegt Bjarne Mastenbroek: “Binnen tachtig jaar moet het roer kneiterhard om en nu gaat het te langzaam.”

Zelf ondernam de directeur-oprichter van architectenbureau SeARCH zijn eerste houtbouwproject in 2003. “De opdrachtgever was een particulier die een woonboerderij met natuurlijke materialen wilde bouwen. Sindsdien is het aandeel houtbouw in onze portefeuille elk jaar gegroeid en zit het nu op meer dan de helft.”

“Op IJburg werken we momenteel aan twee woonprojecten: een met houten modules in een houtskeletconstructie en een in massief cross-laminated timber – kruislaaghout. In Landsmeer zetten we twee woonhuizen neer die circulair worden geproduceerd en door middel van zonnecellen genoeg elektriciteit opwekken voor twaalf tot vijftien huizen in de buurt.”

”Maar ons bekendste project in Amsterdam is Hotel Jakarta in Oost. Opmerkelijk is dat vrijwel iedereen die daar binnenloopt het heeft over de sfeer en de akoestiek. Dat hadden wij onderschat: bouwen met hout wordt meer en breder gewaardeerd dan alleen om het milieu.”

Waarde creëren
Mastenbroek ziet een omslag in de waardering voor architectuur. “Het gaat steeds minder over esthetiek en meer over het creëren van waarde. Er zijn wel twee vooroordelen die we moeten overwinnen. Hout zou niet genoeg massa hebben om even geluidswerend te zijn als beton, en mensen associëren hout met brandgevaar. Maar 12 centimeter dikke platen zijn in beide gevallen afdoende, terwijl de standaard nu 15 tot 20 centimeter is. Bovendien kun je hout bekleden met gipsplaat: brandwerend en meteen ook meer massa.”

Het nieuwste uithangbord van de Amsterdamse houtbouw is Haut. Met een hoogte van 73 meter geldt de nieuwbouw bij het Amstelstation als de hoogste houten woontoren van Nederland. “Steden breiden tegenwoordig niet meer uit maar verdichten, dan moet je de hoogte in,” constateert Do Janne Vermeulen, die als directeur en medeoprichter van Team V Architectuur verantwoordelijk is voor het ontwerp en de ontwikkeling van Haut. “De meeste houtconstructies hebben maximaal zes lagen, maar wij willen die grens optrekken. In Londen hebben ze zelfs plannen voor een houten wolkenkrabber van 305 meter.”

Helemaal van hout zal dat gevaarte niet zijn, net zo min als Haut dat is. “Het is een hybride constructie,” legt de architect uit. “De kern is gemaakt van beton om de structuur genoeg stijfheid te geven. Door de windbelasting, trillingen van voorbijrijdende treinen en de bodemgesteldheid van de Amsteloever was een volledig houten constructie niet mogelijk. Maar als je dit soort hoogbouw voor een groot deel uit hout kunt laten bestaan, maakt dat al veel verschil voor het totale bouwvolume.”

Overigens staat in 2023 op Overamstel het nieuwe hoofdkantoor van DPG Media, moederbedrijf van onder meer Het Parool – als een van de grootste houten kantoorgebouwen ter wereld.

Huis voor een ton
Het hout dat in vloeren en wanden wordt gebruikt, heet kruislaaghout en is beter bekend onder de internationale naam cross-laminated timber (CLT): dat product bestaat uit kruislings verlijmde lagen en werd in de jaren negentig ontwikkeld in Duitsland en Oostenrijk. Het leent zich bijzonder goed voor modulaire prefabbouw, wat lekker snel werkt en als bijkomend voordeel heeft dat er niets op de bouwplaats wordt geproduceerd en de stikstofuitstoot daardoor beperkt blijft.

“Gemeenten en andere overheden kunnen en moeten meer doen om houtbouw te stimuleren,” aldus Vermeulen. “Er kan bijvoorbeeld worden gestuurd op CO2-tax, waardoor de impact van het gebruikte materiaal wordt meegewogen in de bouwprijs – iets wat nu niet gebeurt. En het zou enorm helpen als de overheid eigen gebouwen in hout laat maken. Dat betekent een steady stroom opdrachten voor aannemers. Die gaan dan investeren omdat ze weten dat het geen hype is die na vijf jaar weer voorbij is.”

Boudewijn Richel behoort tot de ondernemers die heilig geloven in hout als materiaal van de toekomst. De organisator van Happy House, de beurs voor bijzonder bouwen en wonen, greep de gemeentelijke ambities voor houtbouw aan om in een manifest te pleiten voor een grootschalig bouwproject in Amsterdam-Noord. “De Houten Stad biedt ruimte aan zo’n duizend inwoners,” zegt hij. “Het gaat om twee flats en een verzameling huizen die variëren van 40 tot 70 vierkante meter, met een entresol erin kun je er zelfs 88 vierkante meter van maken.”

De nieuwe wijk zou er binnen enkele weken kunnen staan. De huisjes hebben geen fundering nodig en hebben aan stalen schroefpalen voldoende. Er zijn zelfs zelfvoorzienende varianten die hun eigen energie opwekken en waterhuishouding regelen. Voor de flat moet wel een fundering worden gelegd, maar alle onderdelen kunnen prefab naar de bouwplaats worden gereden voor assemblage.

“En het is ook nog eens betaalbaar,” aldus Richel. “Wij kunnen houten woningen aanbieden voor ongeveer 100.000 euro. Dat is een hypotheek die een leraar of politieagent ook kan betalen – de groepen die nu niets kunnen kopen in Amsterdam. De flats zijn bedoeld voor verhuur, maar zouden gefinancierd moeten worden door een coöperatie om ervoor te zorgen dat huurders inspraak houden en om prijsopdrijving te voorkomen.”

Sinds hij zijn plannen bekend heeft gemaakt, krijgt Richel dagelijks tientallen mails van geïnteresseerden. Voordat hij kan bouwen, moet hij echter eerst vergunningen regelen. “Dit is geen standaard Vinex-wijk, bij de gemeente moeten de geesten nog rijpen. Ambtenaren zien het nog als een soort noodwoningen. Ze denken nog over hout als een materiaal dat kraakt, verrot en verbrandt.”

Triljoenen bomen
De laisser-fairehouding van de recente kabinetten is houtbouwambassadeur Mastenbroek een doorn in het oog. “Rutte laat het over aan de bouwsector zelf, maar zo gebeurt er niets. Je moet gewoon heldere regels opstellen die voor iedereen gelden. Dat ging tien jaar geleden met het bouwbesluit ook zo. Vooraf schreeuwde iedereen moord en brand over de verhoging van de minimale plafondhoogte tot 2,60 meter, maar de verandering ging uiteindelijk geruisloos.”

Het stimuleren van houtbouw moet wel gepaard gaan met een robuust bosbouwbeleid. “Pas als een boom vijftien tot twintig jaar oud is begint hij CO2 vast te houden. Een paar miljoen bomen in Costa Rica of West-Afrika is niet voldoende om de productie op peil te houden. Er moeten triljoenen bomen bij, ook in Nederland. Er wordt altijd gezegd dat we er geen plaats voor hebben, maar 70 procent van de bevolking woont in steden. Er is alleen al 200.000 hectare weidegrond die nu door vervuilende veeteelt wordt gebruikt. Als we die beplanten, stijgt ons bosoppervlak van 11 procent naar 22 procent, en dan zitten we nog ruim onder de 33 procent van Duitsland.”

De bouw zal het CO2-probleem niet zijn eentje oplossen, beseft Mastenbroek. “Maar we moeten doen wat we kunnen. Als de auto-industrie, de luchtvaart, de industrie en de landbouw ook hun deel doen, zou het ons kunnen lukken.”

Voor informatie : www.tiny-houses.nl

Redacteur: Edo Dijksterhuis
Afbeelding: SEARCH EN RAU

› Terug naar vorige pagina